Made by Bean

Sommige dingen zijn simpel, maar toch weer niet. Neem nou Mr. Bean. Iemand die maar één wereldbeeld heeft – en dat op zich is niet zo vreemd. Let wel, het is zijn eigen wereldbeeld, en dat komt daarentegen niet vaak voor.

En die is best wel apart. Veel mensen irriteren zich aan hem, omdat hij iets oproept, wat zij liever niet willen zien of horen. Alleen al hoe hij er bij loopt. Hij heeft een te korte broek, waggelt als een eend, mompelt voortdurend en bemoeit zich met dingen die hem niet aangaan. Een zonderlinge verschijning.

Heeft hij geen manieren? Juist wel. Het zijn onze eigen manieren, maar dan uitvergroot. Ze zijn te letterlijk toegepast. Mr. Bean heeft geen gevoel voor sociale verhoudingen. Waar zijn ze ook goed voor? Waarom zou je jezelf moeten beperken? Als baby wordt je geboren met wijd open ogen. Alles komt naar binnen, meer dan je ooit zult weten. En alles wat je doet is goed, want een initiatiefrijke baby wordt geprezen door zijn omgeving. Maar op een gegeven moment wordt je ingedamd. Een peuter doet misschien dingen die nog een beetje onschuldig zijn, maar een groter kind moet echt tot de orde geroepen worden en een puber, die moet gewoon aan banden worden gelegd.

Mr. Bean laat de baby in ons zien. Hij weigerde al die fases te doorlopen, omdat hij het wel goed vond. Als baby mocht hij toch alles? Die teddybeer, waarom moet die weg? Die krijg je niet, want dat is zijn vriend! En ook de enige, die hij ooit onvoorwaardelijk zal liefhebben. Ja, zijn moeder, die gaf hem onvoorwaardelijke liefde, dat was aardig van haar. Maar waarom zou je het zelf geven? Je krijgt er namelijk niets voor terug. Je kunt beter je eigen leventje leiden, zonder inmenging van anderen. De essentie van het leven is: ‘Wees jezelf’.

In de film ‘Bean’ is Mr. Bean, in tegenstelling tot zijn sketches, iemand die ook kan leren. Omdat hij bij een Amerikaans gezin logeert, maakt hij dingen mee, die hij, in zijn saaie leventje als suppoost in een museum, niet eerder meemaakte. Gevoelens vindt hij maar lastig. En toch, aan het einde van de film, als hij weer naar Engeland vertrekt, omhelst hij zijn gastheer. Een beetje gemaakt, maar wel gemeend. De essentie is: ‘Heb elkaar lief’. Het is de rode draad in de film, zoals in 99 procent van alle films. Daar is trouwens niks mis mee.

In dezelfde film houdt Mr. Bean een speech over het schilderij ‘De moeder van de schilder (Whistler)’. Hij geeft daarin een uitleg waar menig kunsthistoricus een puntje aan kan zuigen. Voor sommigen is het misschien al te simplistisch, maar wat Mr. Bean zegt raakt de kern van het kunstwerk. Toen ik de film zag, was ik overdonderd, zo geweldig vond ik het. Hier komt ie dan:

‘Hallo, mijn naam is Dr. Bean, althans, naar het schijnt. En mijn werk is om te zitten en om naar schilderijen te kijken. Dus, wat heb ik geleerd over dit schilderij? Nou, in de eerste plaats is het vrij groot, en dat is uitstekend. Want als het vrij klein was, je weet wel, microscopisch klein, dan zou haast niemand het kunnen zien. En dat zou ontzettend jammer zijn. Ten tweede – en ik nader het einde van deze analyse – wat was het, waarom deze man vijftig miljoen Amerikaanse dollars voor dit portret over had? Het antwoord is: het is een schilderij van Whistler’s moeder. En ik heb geleerd – toen ik bij mijn beste vriend David Langley en zijn gezin logeerde – dat familie erg belangrijk voor ons is. En ondanks het feit dat meneer Whistler besefte, dat zijn moeder een lelijke oude heks was die eruitzag alsof zij een cactus op haar rug droeg, bleef hij haar toch trouw en nam hij zelfs de moeite om dit geweldige schilderij van haar te maken. Het is niet zomaar een schilderij; het is een schilderij van een maf oud wijf waar hij gek op was. En dat is fantastisch. In elk geval, zo kijk ik ertegen aan.’

Iedereen begrijpt dit. Mr. Bean zegt dingen over het schilderij, die iedereen kan zien, zonder dat je ook maar iets over kunst, geschiedenis of wetenschap hoeft te weten. Noodgedwongen moet hij een speech houden, maar op het moment van de waarheid zegt hij een paar hele rake dingen. De essentie is: ‘Heb vertrouwen in jezelf’.

Over dit laatste wil ik graag nog één ding zeggen. De woorden ‘Heb vertrouwen in jezelf’ stonden jarenlang (periode 1985-1995) op een muurtje bij het treinstation van Naarden-Bussum, met grote witgekalkte letters. Elke keer als ik daar langs kwam met de trein, was dit een steun in de rug. Het muurtje is inmiddels allang weer schoongeboend, maar dat doet niet af aan de overduidelijke en simpele boodschap. Zo simpel als het heelal, zal ik maar zeggen. Ik wil degene die deze woorden opschreef nog steeds bedanken. Ze betekenen veel voor mij.

Bijbehorende cartoon: